Mamas ko po!

Nag-aagawan na ang liwanag at gabi sa Divisoria sa panahong iyon ng tag-lamig ngunit saksi ang ginaw sa init ng habulan sa pagitan ng mga tindera sa bangketa at MMDA – 

“Bangketa para sa tao!” sigaw ng mga humahabol, kasunod ay halihaw ng yantok di bale kung sino’ng mapukpok.

Sa tindi ng kaguluhan at ragasa ng sanlaksang munting namumuhunan, animo dagang imburnal sa bilis ang siglapot ni Patpat sa pagtakbo, kasunod ang ina na hagok sa hirap at dahak ng bumubulwak na plema sa baga.  Sa tulin ng maliliit nitong hakbang, may sa tagabulag at di na mabanaag ang mga paang kalahating dangkal ang haba - nakakatuwa para sa isang batang dalawang taong gulang. Di ito kagulat-gulat para sa isang batang namulat sa makapigil-hinigang bilis ng buhay sa bangketa sa Divisoria hanggang Quiapo – lakarin itong babagtasin ng mag-ina ngayong alas-singko ng hapon hanggang sa marating ang simbahan ng Quiapo mamayang hatinggabi. 

Aywan ni Patpat kung ano ang espesyal sa araw na ito at mamayang hatinggabi. Kung bakit kahit hagok na sa hirap ang ina sa paghinga, may kislap pa rin ang mata sa paghahanda sa gabing darating. 

“Mamayang hatinggabi, mag-hohototay tayo!” kasunod ay ubong walang puknat, matitigil lamang kapag hinagod ang likod nya ng anak.

Maging ang mga taong kasabay sa kalye’y nagmamadali, animo may habol na di nya mawari: sa pamimili sa bangketa, kuripot na pakikipagtawaran sa mga laruan, pagkain,  pandalas na sulyap sa celphone at orasan. Dagdag pa ang ang habulan ng MMDA na pang-araw-araw na karanasan nilang mag-ina.

“Bawal ang pulubi dito!” pangaral ng MMDA.

“E s’an ba di bawal ang pulubi? Ha?” tigas na sigaw ng ina, tanong na alam niya’ng kasagutan ay hampas at pukpok ng yantok.

Pagliko sa may madilim na eskinita sa Juan Luna, alam ni Patpat na ligtas na sila. Kasunod ay magsumiksik sa mamasa-masang semento, sa pagitan ng putikang haligi ng dating pabrika ng t-shirt, manahimik at maghintay  makalampas ang mga kampon ni BF. Pagkakataon rin itong hinihintay ni Patpat - ang masiksik sa dibdib, mayakap, madama ang init ng ina sa kaniyang balat. At bagamat tila hinihigop sa maliit ng butas ng karayom ang natitirang oksidyen sa karbon monoksyad na buga ng mga dyipni sa kalyeng iyon, parang hele-hele ito sa kaniyang pandinig. Bawas ang pagod at lungkot niya kapag balot na parang kumot ang maliit nyang katawan sa pagkakayapos ng ina. Magkagayo’y manunumbalik ang lakas sa nadaramang pagmamahal, at biglang lulukubin ng siglang muling mangulit sa kalye, makipaghabulan, manuyo, mam-bwisit, mamalimos.

“’Mos? Mamas?” lambing ni Patpat, “’Mos? Mamas?”

Mos…Mamas...dalawang kataga laging bukambibig, mga kataga na sa kaniyang isip ay may halaga sa ina. 

“Ah-nak! Ma-maya..na, Patpat.” Mahinang tugon ni Mamas, paputol-putol sa dalahit ng ubo, “Mag-pa-lamig-lamig muna…tayo. Malas tayo ngayon dito sa Dvisoria…marami kasing MMDA. Dun tayo sa Quiapo, swerti tayo dun.” 

Mabilis din ang pang-unawa, mananahimik agad si Patpat. Kung ano ang pasya ni Mamas, iyon ang masusunod sapagkat laging tama ang ina. Pag sinabi ni Mamas na ‘mos,  agad siyang liligid sa bangketa, at kakalabitin lahat ng taong masalubong. Sapagkat batid nyang pagkatapos ng ‘mos, kahit abutin maghapon, pagsapit ng gabi, may pansit o tinapay silang pagsasaluhan ni Mamas. At sa piling ng ina, batid nyang di lang siya ligtas, may kayakap siyang may angking init kahit pa yayat ang katawang nginangatngat ng mikrobyo ng tibi. 

Kailangang maghintay  kahit abutin pa ng gabi, alam niya kailangan ang pagtitiis sapagkat may hatid itong biyaya sa sinuman. Kahit anumang bagal ng paglakad ng mga sandali…dapat may tiyaga.  Sa pagal na katawan,  paraiso ang mga sandaling pagbabantay sa paglipas ng panahon. Bawat himaymay ng laman ay malalango sa pagdalaw ng pahingang dulot ng antok, dala’y daloy ng lakas sa bitukang walang laman, sa bagang plema ang hinga, sa utak na nilalabnot na ang kamalayan…hatid ay ligayang pansamantala… idlip ay kalayaan sa daluyong ng araw-araw na saboy ng alikabok ng Divisoria, Quiapo, Recto.

Mapapapitlag sa paggising ang nahimbing na mag-ina sa buga ng busina ng mga dyipning namamasada. Pagmulagat ay hahantad ang gulong sa mukha, at kung hindi nakasiksik sa pagitan ng haligi malamang nahagip ng nagbanggaang kotse at dyip. Swerte, sa isip ni Mamas, matapos ang malalim na buntunghininga, habang kalong ang nangangatal pang anak. Sa dasal maririnig ang pasasalamat sa kabigan sa itaas. At agad magugulat, maaalala ang karera ng oras na naudlot sa pagkakahimbing – isang kasalanan sa kaniyang tingin dahil sa bulsa, mahina pa ang kalansing ng mga barya, kulang pa sa ihahanda sa hatinggabi…hindi…handing-hindi para sa kaniya…kulng pa ang barya para naman mainit na sabaw ng hototay ang sumayad sa sikmura ng anak...ngayong natatanging gabi, gabing para lamang sa mga bata. 

Ngunit nagbabanta na ang lalim ng gabi, at malayo pa ang simbahan ng Quiapo.

“Pat…tara na. Malayo pa tayo sa simbahan…”

“Mos? Mamas?”

“Oo. ‘Mos…"

Pagtayo’y mabilis na malulugmok, muntik-muntikanang mabitiwan ang anak, sinasalag ang bayo sa dibdib. At saglit pa’y, yanig ng pagsabog ng kumakawalang demonyo. Sunod-sunod, animo’y mundong nililindol, bubulwak ang plemang may halong dugo.

“Diyos ko…wag po muna ngyon!”  usal ni Mamas.

“Mamas?” ingit ni Patpat na may pag-aalala.

“Walang anuman, Pat. Tara na.”

Huhugot ng isang malalim na hinga, at magpapatuloy ito sa paghatak sa paa, gayong nauupos na ang lakas sa mga binti at hita.

“Dalian natin, Patpat…baka maunahan tayo sa pwesto.”

At bakit nga hindi magmamadali: humuhugong sa kaniyang tenga ang sermon ng pari sa misa, kahit malayo’y dinig na dinig niya; humuhugong din ang sagot ng mga nagsisipag-samba; kumonyon na, malapit nang maglabasan sa simbahan, kapagkuwa’y mag-uunahan, madaling maka-uwi sa kani-kanilang tahanan upang ipagdiwang  ang hatinggabing natatangi. Kaladkad ang katawan, karga ang anak,  anghel itong walang pakpak, lilipad sa paghabol sa mga nagtatangkang tumatakas sa kaniyang anak… lahad ang palad, naghihintay sa ’mos.

“’Mos…Mamas.”

Angat sa lupa ang mga paa ni Mamas pagbagtas sa kaguluhan ng Recto Avenue. Di alintana ang mga tarantang kislap ng mga tivoli lights, ng mga sumasambulat na liwanag ng mga palamuting reindeer, santa klaws sa mga gusali at apartment, o maging ang mga nakaririnding tugtuging joy-to–the-world-silent-night-holy-night - mga kaaliw-aliw na tanawing di makaliligtas sa mata ni Patpat. Sapagkat wala iyon sa kamalayan ng isang humahangos na ina na tanging layunin ay makahigop ng mainit na hototay ang anak …sa panahon ng tag-lamig at natatanging hatinggabi. 

Si Mamas iyong kinamulatang kasama araw-araw at gabi-gabi sa bangketa, sa ilalim ng tulay kung saan mayroon silang bahay na kahon ng Samsung TV, sa palengke ng Divisoria at Tondo church, sa Quiapo, sa hirap, pagtitiis, init, lamig, mula nang makulong ang kaniyang ama na napagbintangang nagnakaw ng isang kahon ng mansanas sa Tutuban nuong, sabi ni Mamas, panahon ng tag-araw.

Sa pagbatas sa Avenida, kung saan naglisaw ang mga mandurot at mang-aagaw ng bata, kahit tag-lamig at gabi ng tanging hatinggabi, si Mamas pa rin ang kapiling anuman ang maganap sa araw-araw, oras-oras; siya na may isusubo sa kanyang bibig kahit hamburger, palabok,  pansit malabon na medyo panis, inaamag, nabulatlat sa trashbag ng Jolibee o McDo o Chowking o Red Ribbon o Moderna (Ano ba naman iyong initin sa lata ng Nido sa apoy na pinarikit sa may ilalim ng poste ng Meralco) o ma-amutan ng limos ng dumdadaan-daan sa pwesto nila sa tabi ni Cathay na magte-tela sa Ilaya, bagamat nandidiri sa kanilang libag at asngaw ng basahang damit, samyo’y halimuyak ng imburnal.

At ngayong abot-tanaw ang simbahan ng Quiapo, si Mamas din itong bagamat sagad ang lamig, hinihila sa hukay ang mga paa kahit sinispsip ng tibi ang lakas ng katawan, sapagkat kinakailangang magmadali, kinakailangang sumalubong sa mga nagsi-samba, para sa limos na mahalaga...hindi...limos na hindi para sa kaniya.

Kaya't hahangos, kahit namamanglaw na ang paningin sa tindi ng gutom at pagal na kalamnan. Sapagkat sa malayo tanaw na ang baha ng pulutong galing sa simbahan, at higit pa'y  sakmal ito ng ligalig dala ng mga kaaway na pulubi’y nakabaon na sa kani-kanilang pwesto, ala-kristong bukas-palad, naghihintay sa amot na biyaya mula kanilang may basbas ng simbahan. 

“Huli na tayo…naunahan na tayo sa pwesto!”

Alam ni Papat ang ibig sabihin sa katal ng tinig ng ina. Aywan kung sa bugso ng awa (batang dalawang gaong gulang?), kakawala sa buto’t balat na bisig ng ina, at animo palasong lalagos sa makapal na hanging hatak ng mga higanteng naglisaw sa Plaza Miranda, walang pakundangan sa kaniyang kaligtasan (normal sa kaniyang gulang), walang pakialam sa kaninuman (sang-ayon sa kanyang batang kamalayan), di baling matdayakan o mabalibag sa kalsadang babad sa dumi ng kasalanan (tinaboy mula sa simbahan?), wala humpay sa kasisigaw, sa tonong matinis na palahaw:

“’Mos po! ‘Mos po!”

May taginting ng takot sa kaniyang tinig - takot na kulangin ang baryang malilimos; takot na walang maiabot na ‘mos sa ina; takot na walang mag-aamot kahit bulag na barya; kahit sanay siyang di malimusan kahit magtitihaya pa; libong ulit maiwasan, mapagalitan, masermunan, matadyakan, maitulak... Ngunit iba ngayon ang panahon, tag-lamig itong inaasahan ni Mamas, kinakailangan ang tigas. Hahabulin silang lahat, hahatakin ang pantalon, palda, hita, binti…

“’Mos po! ‘Mos po!”

“Batang ‘to! Sabihin mo sa nanay at tatay mo, magtrabaho sila!” sigaw ng isa.

“Letseng magulang mo! Anak nang anak, di ka naman mapalamon!” yamot na sumbat ng isa pa, tatabigin pa ang kamay ni Patpat.

‘Itong gubyernong ito kasi! Kung mahusay lang ang pamamalakad, walang pulubi sa kalsada!”, hinagpis naman ng isa, ni hindi makapaghagis ng barya.

Mga katag iyong tuinog lamang ng sa tenga ni Patpat, pandagdag sa mga katangang 'mo at mamas.. Ano ang magulang? Anak nang anak? Gubyerno? Wala yun..basta sa ‘mos, magiging maaaliwalas ang lahat. At kay Mamas, sanay na sa mga pasaring, pagkat batid nya ang katotohanan, masakit man ay may marangal niyang tanggapin. Makarating lamang sa tarangkahan ng simbahan ay tagumpay na para sa gabing iyon. Ilang hakbang pa ay yayapak na siya sa lupang pangako, kung saan bumubulwak ang biyaya. Kahit anong mangyari, sa gabing iyon matutupad ang isang pangako. Ngunit, hindi kanlansing ng barya ang sasalubong sa kaniya, kundi matigas na siko ng kaagaw na pulubi.

“Tangna, hikain ka!. Nauna ako sayo dito a! Sibat!” sigaw nito sabay amba ng sampal.

“Tikya, tibihin na nga yan, pinapatulan mo pa!” singit ng isa.

“Tangna! Walang tibihin sa akin. Pare-pareho naman tayong namumuhunan dito a!” sagot ng una.

“Sige! Sampal! Kala mo uurungan kita! Bugahan kita ng plema e di nakatikim ka!” banta ni Mamas.

Sa Quiapo, walang salitang binibitiwan na hindi pinanininidigan kung kaya sapol ng mamula-mulang plema ang mukha ng kaaway. Isang malakas na suntok naman ang dumapo sa panga ni Mamas at para itong kandilang naupos, di na namalayang pinupog at inihataw ang ulo sa bangketa.

“Mamas ko! Mamas ko!” palahaw ni Patpat sabay daluhong sa kumakabayo sa kina. Sa bilis ng sampalan, napasuot sa pagitan ng dalawa, naiipit at nagmistulang bulok na hamburger na nakalahig sa tambakan. Sa tagpong iyon pumagitna ang karamihan sa mga pulubi sa tarangkahan, inawat ang dalawa gayong wala nang ulirat si Mamas. Naiwan itong nakabulagta sa gitna ng Plaza Miranda, at parang walang anuman ang naganap, nagpatuloy ang daloy ng trapiko, rumagsa ang paa ng tao, kunmalansing sa kalsda ang ‘mos. Isang pulubi ang nagdalang-awa’t hatak na inilagak sa tabing bangketa  ang  ngayo’y nagkakamalay ng ina. 

“Mamas?” kalabit ni Patpat.

“Wag mo kong alalahanin…’mos na,” utos ng ina.

Mabilis namang tumalima si Patpat. Masigla itong pumagitna sa tarangkahan, sinalubong ang pulutong na nabasbasan, lahat sila’y pinigilan, hinabol ang umiiwas, kinulit ang makukunat.

“Mos po!”

Ngayong gabi, kakaiba ang hagod ng tingin ng mga taong nagmamadali, puna ni Mamas, higit ang pag-iwas, nilulunok ang sukang nakabara sa lalamunan. Dala kaya ng kanilang inasal? Patunay kaya na  silang mahihirap ay napakababa ng pagkatao na sa halip maayos abutan ng limos, baskus ay tapunan ng barya tulad ng asong hinahagisan ng pagkaing tira-tira?

Kakaiba na rin ang lamig na hatid ng hangin. Pinasidhi nito ang bangis ng mikrobyo sa kaniyang baga. Ngayo’y buong bagsik nitong binubusbos ang manipis na dingding  ng ugat ng sako-sakong imbakan ng hangin, pinapawalan ang dugo, unti-unting napupuno sa baha ng mapulang dugo.

“Hak! Hak! Palimos…hak!...po!

Mga huling kataga iyong bubulwak sa kaniyang bibig na natutuyot, ngunit muling mababasa ng dugong aagos.

“Patingin ka na, ‘mare. Tara na sa Mary Johnston!” boluntaryo ng isa.

“Tanga! Mahawa ka pa!” babala ng pangalawa. “Nagpapa-awa lang ‘yan. Hoy kumita na ‘yan!”

Kahirapan nga kaya’y isang pagpapanggap maging sa mga mahirap, isang uri ng pagganap tulad ni Vilma Santos sa pelikulang “Ang maging Ulila.” O acting ni Nora Aunor sa “Himala”. Sabagay nga’t marami nang pumeke’t pinagkitaan na ang kanilang tunay na kahirapan, hinubaran pa ng karangalan: mga batang sanggol karga ng gusgusing babae, yun pala’y naka-Benadryl; mga pulubing bataan ng sindikato; bulag na hindi bulag, pilay na hindi pilay; sira ulong hindi. Ngunit kay Mamas, ang katotohanan ay singpula ng dugo sa kaniyang bibig, at iyon ang katotohanang di mapaniniwalaan ninoman. 

Sa kaniya walang saysay ang mga paninirang iyon. Mahalaga'y kasama ang batang sa kaniya’y nananalig, nagmamahal at naka-uunawa.

“Mamas! ‘Mos! ‘Mos!” pagbukas ng maliliit na palad, aawas ang  piso, bente-singko, mananaka'y limang pisong barya.

“Mamas! ‘Mos! ‘Mos!”

Sang dakot na barya iyong alay sa ina, matapos iwan sandali upang gumala-gala sa loob at labas ng simbahan. Abuloy iyon ng mga mamimiling kulitin nya’y nagmamadaling mamimili ng handa, namumutok ang kilikili sa kilik na dala-dalahang regalo, ganunpama'y nakuhang magtapon ng sukli. Ngunit bale-wala lahat iyon sa kaniya. Para kay Patpat, kinakailngang bilisang mag-ipon ng barya, magmadaling makauwi sa ilalim ng tulay sapagkat malamig ang gabi, magtago sa loob ng kahon ng telebisyon, mamaluktot sa kapirasong sweter na Lacoste, katabi at yakap si Mamas, at kung magmimilagro’y makatikim ng pangakong hototay soup. 

“Mamas! ‘Mos! ‘Mos!” mga katagang kasabay ay matamis na ngiti at sorpresang hindi inaasahan ng ina: isang balutan ng hamburger ng Jolibee, may kagat na, pilit na sinusubo sa nagulat na ina. Sa halip na tumawa, bumalong ang luha nito’t mahigpit niyakap ang anak, di pansin ang nabubuong pagsabog ng ubo sa dibdib, habol ang hininga, pagluhang walang pag-aalala sa sariling kalagayan kundi luha ng lungkot sa mapait na katotohanan.

“Ikaw na ang kumain, anak,” bulong kay Patpat, tila nauupos na tanglaw ng bituing  tinakpan ng maitim na ulap. 

Tunay nga ang ulat ng panahon kanina sa malaking tv sa ibabaw ng Mercury Drug. Sasagad ang baba ng temperature, uulan, di manunungaw ang mga bituin, gayundin ang pinakamalaking talang laging tanglaw sa sansinukob, sapagkat, ayon sa reporter, kakaiba ang panahon ngayon sa lahat ng panahon ng nagdaang tag-lamig. At ito na nga yata ang pagpapatototoo ng babalang iyon. Sa simula’y ambon, ilang saglit pa’y buhos ng ulan, parang hinulugang taktak, malakas ang lagapak, raragasa sa mga kanal at imburnal. Tangay ang mga labing ganda at dumi ng nakalipas na taon, mga dumi ng usok, agiw, kasakiman, kagahaman, kalungkutan, kasiyahan, tagumpay…hatak ang kapirasong Jolibeeng may kagat sa tabi…hahabol sa mga paang nagtatakbuhan pasakay sa mga dyip, auto, Pajero, Mercedes, BMW pabalik sa kanilang mga tahanan kung saan maghihintay sa pagdatal ng hatinggabing buong taon inasahan… lulunod sa ingay ng mga sigaw at tili ng  mga nilalang na umiiwas matabig ang katawan ni Patpat, o ng inang nakahandusay sa baha,  ngayo’y hindi na dinadalahit ng ubo o dumadahak ng plemang dugo, tahimik, at walang kakibo-kibo.

Ulan itong di naging matagumpay na lunurin ang palahaw na iyak ni Patpat.

“Mamas ko po! Mamas ko po!”

Mga katagang gugulat sa mga nagdaraan.

“Ay! Pasko na nga! Alas dose na! O, sandaan, uwi na kayo ng nanay mo! Pasko na!” at hangos na tatalilis.

“Mamas ko po!” bunghalit ni Patpat.