Puyinggot at Puyonggit

(Alay kay Emma Espiritu)

Gabi-gabi, mula nang umakyat sa langit si Nanay Pupuyunggat upang maging isang tala, hindi na makatulog si Puyonggit at lagi pang umiiyak. Nguyngoy siya nang nguyngoy. Kaya iiyak na rin si Puyinggot, ang mas matanda niyang kapatid. Sabay silang ngunguyngoy nang ngunguyngoy. Sabay din silang dudungaw sa bintana at sisinghot

“Nanay! Nalulungkot kami. Kailan ka bababa para samahan kami?” daing ni Puyinggot habang tinatanaw sa langit si Talang Nanay Pupuyunggat.

Ngunit, wala silang maririnig na sagot kundi “Sssss, krreeeek, ssssss” na huni ng kuliglig sa halip.

“Ano raw, Kuya Puyinggot?” tanong ni Puyonggit, “hindi ko siya marinig!”

“Aywan, Puyonggit!” sagot ni Puyinggot, “parang tunog ng puyat na kuliglig. Hindi naman kuliglig si Nanay!”

Gabi-gabi, iyon lagi ang ungot ni Puyinggot kay Talang Nanay Pupuyunggat para hindi na sisinghot-singhot silang magkapatid. Ngunit bigo siya lagi. Isip nya, malayong-malayo si Nanay sa langit at di sila maririnig.

Isang araw, napa-kembot si Puyonggit sa tuwa. Ang kuya niyang si Puyinggot ay may saranggolang ginagawa.

“Kung hindi makababa si Nanay, tayo ang aakyat sa kaniya. Gusto mo ba iyon, Puyonggit?” tanong ni Puyinggot sa kapatid.

“Yehey, sakay tayo sa saranggola? Puntahan natin si Nanay sa langit, kausapin natin siya!” tuwang-tuwang sigaw ni Puyonggit.

Umikot sa bilis ang puwit ng magkapatid. Nagtulungan sila sa paggawa ng isang saranggola. Nagkayas nang nagkayas si Puyinggot ng kawayan. Naggupit nang naggupit ng papel si Puyonggit naman. Pagkatapos nang handa na ang mga kagamitan, tulong-tulong nilang pinagkabit-kabit ang kawayan. Pinagdikit-dikit nila ang papel. Sa dibdib ng saranggola, ginuhit nila ang mukha ni Talang Nanay Pupuyunggat. At siyempre, hindi nila kinalimutang kabitan ito ng buntot na mahaba.

Pawisang-pawisan ang magkapatid. Tunay silang napagod sa paggawa ng saranggola. Pero kahit na, labas ang ngipin nila sa saya. Tumakbo sila sa parang dala ang saranggola. At pagihip ni Hangin, ang magandang saranggolang may guhit na mukha ng kanilang Nanay ay lumipad na. Mataas na mataas ang lipad niya.

Kumapit si Puyonggit at Puyinggot sa tali. Pumikit silang dalawa at hinintay na hatakin sila ng saranggola. Naghintay sila nang naghintay nang naghintay na tangayin sila papunta sa langit. Hinigpitan pa nila ang pikit, ngunit bigla silang nadapang dalawa. Iyon pala, ang saranggola ay umalagwa, hindi kinaya ang bigat nila.

“Kuya Puyinggot, anong gagawin natin? Gusto ko nang makita si Nanay!” iyak uli ni Puyonggit, pahikbi-hikbi pa.

Imbes na ngumuyngoy, si Puyinggot ay nag-isip, at saka tumingala sa langit. Kumislap-kislap naman si Talang Nanay Pupuyunggat na para bang may pahiwatig. Kaya siya ay nag-isip-isip. Maya-maya, ngingiti-ngiti itong bumulong sa kapatid.

“Puyonggit…” hinga niya, “gagawa tayo ang saranggolang dambuhala. Ngunit kailangan natin ng mahabang kawayang abot sa ulap!”

Natuwa si Puyonggit sa naisip ni Puyinggot, ngunit bigla, noo niya ay kumunot, “May kawayan nga kayang sa ulap aabot?”

Naghanap sila nang naghanap sa gubat. Umabot pa sila sa ituktok ng bundok. Ngunit wala silang mahagilap na kawayang sa ulap ay aabot. Kaya ang magkapatid ay inabot ng antok. Sila ay nahimbing sa tabi ni Ilog. Maya-maya, may pumatak na dahon. Sa lupa ito ay bumaon. Pagkatapos ay nagtampisaw si Ilog. Nagwisik ng tubig pandilig sa higaan ni Dahon. Nagising si Buwan, at ang lupang higaan kaniyang sinikatan ng liwanag na katamtaman. Matagal na matagal niya itong tinanglawan hanggang makatulog siya sa kapaguran.

Umaga na nang magising sina Puyinggot at Puyonggit sa malakas na katok na tunog at langitngit. Iyon pala, may kawayang tumubo sa kanilang gilid. Nagulat silang magkapatid, nang sipatin nila ang kawayan, abot ito sa ulap, tuwid na tudwid.

Tanggal ang kunot sa noo ni Puyonggit. Napasayaw nang walang tigil si Puyinggot. Mayroon na sila ngayong kawayan na sa ulap ay aabot. Kaya, wala silang sinayang na oras. Sinimulan na nilang gumawa ng saranggolang dambuhala. Dahil sa haba ng kawayan, ilang araw silang nagputol nang nagputol. Ilang gabi silang nagkayas nang nagkayas. Ilang araw uli silang nagkabit nang nagkabit ng kawayang kinayas. Hanggang sa wakas, nabuo ang katawan ng saranggola. Tunay na dambuhala siya talaga.

“Kuya Puyinggot, kulang ng pabalat ang ating dambuhalang saranggola,” puna ni Puyonggit na pahingal-hingal pa, “Paano na?”

“Oo nga. Walang papel na kakasya sa kaniya! Paano nga kaya?” bulalas ni Puyinggot.

At parang hudyat, umihip si Hangin na parang bumuntong-hininga. Mga tuyong daho’y nagliparan sa hangin niyang buga. Kagila-gilalas! Kapanapanabik! Mga dahon ay kumapit, at saka dumikit sa kawayang saranggola!

“May pabalat na ang saranggola!” bungisngis ni Puyonggit.

“Hangin! Salamat sa buntong-hininga!” sigaw nilang dalawa.

“Kaya lang, Kuya Puyinggot, paano natin paliliparin ang saranggolang dambuhala? Hindi kakayanin ng ating tali ang bigat niya!”

“Oo nga. Baka umalagwa tulad nang nauna!” sagot ni Puyinggot na natataranta.

Matagal na naupo sa tabi ng dambuhalang saranggola ang magkapatid. Inabot sila ng maghapon kaiisip. Hanggang lumatag na ang dilim, nagising si Buwan at nagsaboy ng liwanag na malamig. Pagkatapos, gumapang sa kanilang paa si Mababang Ulap. Masuyo silang inangat na kanilang ikinagulat.

“Uy! Kaya tayo angatin ni Mababang Ulap!” sigaw ni Puyonggit

“Oo nga. Manipis siya ngunit matibay! Siya! Siya! Si Mambabang Ulap ang hanap nating matibay na lubid!” sigaw ni Puyinggot na sa saya ay nasamid-samid.

Parang turumpong umikot-ikot sina Puyinggot at Puyonggit. Naghabi sila nang naghabi ng lubid. Isang araw na ang nakalipas ay hindi pa sila natatapos. Ang lubid nilang nahabi ay kakapiranggot. Naghabi pa sila nang naghabi hanggang kamay nila ay mapagod. At sa wakas matapos makapaghabi ng lubid na ga-bundok, itinali nila ito sa saranggolang dambuhala na may mahabang buntot.

Nagsayaw sa tuwa sina Puyinggot at Puyonggit. Gawa na ang kanilang saranggolang dambuhala na kayang lumipad sa langit. Kumislap-kislap naman ang liwanag ni Talang Nanay Pupuyonggat, na parang natutuwa sa nagawa ng magkapatid.

“Maaakyat ka na namin Nanay,” tuwang-tuwang sigaw ni Puyonggit.

“Hintayin mo kami, huwag kang aalis sa langit!” hiling naman ni Puyinggot.

“Kuya, tayo na! Liparin na natin si Nanay!” ungot ni Puyonggit sa kapatid.

“May kulang pa! Kaya kaya ni Hangin na paliparin ang dambuhalang saranggola?” bulalas ni Puyinggot na nag-aalala.

“Oo nga, Kuya. Baka hindi kayanin ng kaniyang buntung-hininga. Dambuhala ang ating saranggola. Baka ang kailangan ay hangin sinlakas ng bagyo,” bayo ni Puyonggit.

Natawa lang si Hangin na kunwari’y hindi nakikinig. Huminga siya ng malalim na malalim, halos lahat ng hangin sa mundo ay ubusin. Pagkatapos, ibinuga niya ay umuugong na bagyo. Sa lakas ng ipo-ipo, lumipad nga ang dambuhalang saranggola, tangay si Puyonggit na sya pa lang nakakapit sa lubid.

“Kuya!” sigaw ni Puyonggit na ngayo’y makabitin sa alanganin.
Nag-alala si Puyinggot, nasa panganib ang kapatid na iyakin. Umuusok ang ilong, maliksing tinalon ni Puyinggot ang dulo ng lubid.

“Kapit nang mahigpit, Puyonggit!” sigaw ni Puyinggot. “Wag kang bibitiiiw! Baka ka mahuloooog!”

Matuling lumipad ang dambuhalang saranggola. Tinangay sila sa madilim na kalawakan, lampas sa mga kometa at mga planeta.

Aliw na aliw sa paglipad ang magkapatid, hanggang sa mapadaan kay Araw na mainit. Nagpasikat naman si Araw, pinalakas ang tanglaw. Sa tindi ng init, lubid na gawa sa ulap ay unti-unting natutunaw.

“Araw! Bawasan mo ang init! Natutunaw ang lubid ko” sigaw ni Puyinggot.

Ngunit walang magawa si Araw. Talagang nakakapaso ang kaniyang sinag. Kaya, pinakiusapan niya si Makapal na Ulap na siya ay tulungan. Dagli namang nagpaunlak si Makapal na Ulap na palutang-lutang. Humarang siya sa Araw at sa mainit nitong sinag. Nakahinga ng maluwag ang magkapatid dahil dagling natigil ang pagtunaw sa lubid na gawa sa ulap.

Matagal na matagal na lumipad sina Puyinggot at Puyinggot hanggang kumalat ang dilim sa buong daigdig. Maya-maya isa-isang naglitawan ang mga tala sa langit. Isa roon si Talang Nanay Pupuyonggat. Sa lakas ng ihip ng hangin tinangay sila sa kanilang Nanay. Tuwang-tuwa silang magkapatid, hindi mapigilan na humalakhak at bumungisngis. At nang mayakap nila si Talang Nanay Pupyunggat, hindi rin nila napigilan ang iyak at daing.

“Nanay! Wag mo kaming iwan. Baba ka na sa amin. Nalulungkot ako na wala ka!” hiling ni Puyonggit, sisinghot-singhot sa pagpigil sa pag-iyak.

“Gabi-gabi lagi kaming nakatanaw sa iyo, Nanay! At si Puyonggit umiiyak lagi kaya lagi rin akong puyat,” sumbong ni Puyinggot.

Ngumiti si Talang Nanay Pupuyunggat sa kaniyang mga anak. Hinaplos ang kanilang pisnging nanginginig sa lamig ng gab at hinalikan ang mga mata nilang puyat.

“Puyonggit, wag kayong malungkot. Kahit ako narito sa langit, lagi pa rin ninyo akong kasama.”

“Paano yun, Nanay?” tanong ni Puyinggot na umiiyak.

“Mula rito, tanaw na tanaw ko kayo. Bawat kilos nyo ay alam na alam ko. Para ding hindi ako nawalay sa inyo.” Paliwanag ni Talang Nanay Pupuyunggat.

“Pero nalulungkot ako, Nanay,” hagulhol ni Puyonggit.

Malambing na pinagmasdan ni Talang Nanay Pupuyunggat ang dalawang anak, saka pinatingkad ang kaniyang liwanag.

“Tanawin nyo ako sa bintana kapag ako’y inyong naaalala. Araw o gabi, naririto ako at nagbabantay sa inyong dalawa. Isang tingin lang ang layo natin sa isa’t isa.” sabay yakap nang mahigpit sa mga anak niya.

“At sana, sa pagsilip ko mula sa langit, gusto kong makita ay ang inyong ngiting matatamis,” dagdag niyang payo sa magkapatid.

“Opo, Nanay,” dagli namang sagot ni Puyinggot at Puyonggit na ang mga ngiti ay abot sa taynga.

Maya-maya, narinig nila ang hilik ni Araw.

“Puyinggot. Puyonggit. Malapit nang gumising si Araw. Matulog na’t magpahinga. Paggising nyo, magiging masaya ako na ako’y inyong babatiin ng isang magandang umaga” hiling ng kanilang Nanay.

Umihip nang malakas ang bagyo ni Hangin. Tinangay ng dambuhalang saranggola sina Puyonggit at Puyinggot sa himpapawid. Aliw na aliw sa paglipad ang magkapatid. Nakita nila si Tatay Pupuyunggot na nagtatanim sa kanilang bakuran. Nakita nila ang kanilang kapitbahay na si Pagutpot at Pagutpat, sa kanila ay kumakaway. Nakita nila ang mga kabigan na nag-aaral sa paaralan. Nakita nila ang kanilang alagang aso na si Pupunggi, nakikipaghabulan sa kaibigan nyang aso na si Ginggipu. At higit sa lahat, tanaw na tanaw nila ang kanilang Nanay na tahimik nagmamasid.

Masayang masaya sa paglipad ang magkapatid, hanggang sa mapadaan kay Araw na bagong gising. Nagpasikat naman si Araw, pinalakas ang tanglaw. Sa lakas ng sinag, ang lubid na gawa sa ulap ay natunaw. Nahulog sina Puyinggot at Puyonggit. Kasabay nila pababa ang namumuong tubig, sumabog, naging ulan at pumatak sa daigdig.

Sabay ng ulang malamig, nagising ang magkapatid. At duon sa tabi ng bintana kung saan sila nakahiga sa banig, tanaw nila si Talang Nanay Pupuyunggat, kumukurap-kurap ang liwanag, parang matang sa kanila ay nakatitig.

Sabay dumangaw sina Puyinggot at Puyonggit sa binata at sabay ding bumati sa kanilang Nanay.

“Magandang araw, Nanay!”

Ngumiti sila nang pagkatamis-tamis at kumaway nang kumaway sa kanilang Talang Nanay Pupuyonggat duon sa langit.